Αριστερά: Ο Χίτλερ φυλακισμένος το 1924.
Δεξιά: Ο καγκελάριος Χίτλερ επισκέπτεται το παλιό του κελί το 1934.
Μια μέρα σαν και σήμερα, στις 8 Νοεμβρίου 1923, οι Ναζί προσπάθησαν να αρπάξουν την εξουσία.
Στην δεκαετία του 1920 η Γερμανία είναι η μεγάλη ηττημένη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Οι νικητές διεκδικούν πολεμικές αποζημιώσεις, ο πληθωρισμός καλπάζει, η ακυβερνησία είναι ενδημική, η αστάθεια γίνεται καθημερινότητα. Στις 8 Νοεμβρίου 1923 ο Αδόλφος Χίτλερ επιχειρεί να αναλάβει τα ηνία του Γερμανικού Κράτους. Με την βοήθεια επίλεκτων στελεχών του κόμματός του, εισβάλλει ένοπλος σε συνάντηση κρατικών αξιωματούχων και επιχειρηματιών που λάμβανε χώρα εκείνη την ώρα σε μπυραρία του Μονάχου. Ο Χίτλερ ανακοινώνει στους παριστάμενους ότι βρίσκεται σε εξέλιξη «εθνική επανάσταση» και τους καλεί να παραδοθούν. Στη συνέχεια, οι πραξικοπηματίες επιχειρούν να καταλάβουν κυβερνητικά κτίρια και η κρίση γενικεύεται. Πραξικοπηματίες και στρατιώτες σκοτώνονται στην ανταλλαγή πυρών. Την επόμενη μέρα ο Χίτλερ συλλαμβάνεται: η απόπειρά του να σφετεριστεί την εξουσία αποτυγχάνει.
Ο μετέπειτα Φύρερ και άλλα ηγετικά στελέχη δικάζονται για έσχατη προδοσία. Ο Χίτλερ τιμωρείται με πρόστιμο πεντακοσίων μάρκων και φυλάκιση πέντε ετών. Αποφυλακίζεται σε λιγότερο από εννιά μήνες.
Σε αυτό το διάστημα ο Χίτλερ γράφει το έργο του «Ο Αγών μου», το ιδεολογικό μανιφέστο του ναζισμού. Παράλληλα, αναθεωρεί τις απόψεις του σχετικά με την βίαιη κατάληψη της εξουσίας και αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να κερδίσει τη ψυχή και την συνείδηση των Γερμανών με νόμιμα μέσα.
Δέκα χρόνια αργότερα είναι Καγκελάριος και η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους μας.
Πριν λίγο καιρό, η Χρυσή Αυγή και οι κήρυκες του φασισμού και του ναζισμού στην Ελλάδα καταδικάστηκαν από την Ελληνική Δικαιοσύνη. Μεγάλα μέσα ενημέρωσης του εξωτερικού έγραψαν θριαμβευτικά σχόλια για την «μεγαλύτερη δίκη φασιστών από την δίωξη των Ναζί στην Νυρεμβέργη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Όπως ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του, τα ηγετικά στελέχη της εγκληματικής οργάνωσης καταδικάστηκαν. Κάποιοι θεωρούν ότι αυτό είναι το τέλος, μήπως όμως (όπως κάποτε για τον Χίτλερ) είναι μόνο η αρχή;
Σε καμμία περίπτωση δεν θέλω να ταυτίσω τις δυο περιπτώσεις. Η ιστορία λειτουργεί σαν χάρτης χωρίς υπόμνημα: μας προσφέρει παραδείγματα, αλλά όχι μαθήματα. Μας δείχνει δρόμους χωρίς σήμανση, διαφορετικές κατευθύνσεις που επιλέγονται ή απορρίπτονται με μόνο οδηγό την φρόνηση. Αξίζει όμως να την μελετάμε, γιατί ακριβώς τα δικά της παραδείγματα ακονίζουν την ευθυκρισία μας για το μέλλον.
Κάποιοι θεωρούν τους φασίστες τέρατα. Ίσως και να είναι: δημοκόποι που ουρλιάζουν στα μικρόφωνα του ρατσισμού και του μίσους, κρύβοντας την απανθρωπιά τους πίσω από πατριδοκάπηλα προσωπεία αντισυστημικότητας. Ίσως όμως και να είναι απλοί άνθρωποι, συμπολίτες μας που εξαπατούν τους άλλους βασισμένοι στις δικές τους αυταπάτες.
Ωστόσο, οι χώρες δεν γεμίζουν σε μια νύχτα με «δαίμονες». Πολλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας, προκομμένοι οικογενειάρχες και επαγγελματίες, βρέθηκαν ανάμεσα στους υποστηρικτές του Χίτλερ και του Μιχαλολιάκου, συνεργοί στην εγκληματική τους δράση· κι ακόμη άνθρωποι με διοικητικές ικανότητες (όπως ο Άντολφ Άιχμαν), σημαντικοί νομικοί (όπως ο Καρλ Σμιτ), γνωστοί φιλόσοφοι (όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ), και ξακουστοί λογοτέχνες (όπως ο Έζρα Πάουντ ή ο Κνουτ Χάμσουν). Ήταν τίμιοι, φιλήσυχοι, μορφωμένοι. Κι όμως υπήρξαν (άλλοι λιγότερο κι άλλοι περισσότερο) συνένοχοι στη φρίκη.
Γι’ αυτό, είναι ευτύχημα ότι, παρά τον ενθουσιασμό αντιφασιστικών δυνάμεων και ανένταχτων πολιτών, η δίκη της Χρυσής Αυγής δεν πολιτικοποιήθηκε: το δικαστήριο αντιμετώπισε τους κατηγορουμένους ως πολίτες που εγκλημάτησαν, όχι ως «τέρατα» που χρειάζεται να απομονωθούν από την κοινωνία. Διότι αυτή είναι η ομορφιά των δημοκρατικών θεσμών: ότι απαντούν στην κατάκτηση με αντίσταση, ότι αμύνονται και δεν επιτίθενται, ότι αντιτάσσουν την δύναμη στην βία.
Όποτε οι τύραννοι ήταν ανελέητοι, η δημοκρατία υπήρξε ανένδοτη. Η μεγαλύτερη τιμωρία που επιφυλάσσει μια δημοκρατία ταυτίζεται με το υψηλότερο μάθημά της: για να παραφράσουμε τον Ρουσσώ, η δημοκρατία δεν εξοντώνει τον εχθρό της, απλώς τον εξαναγκάζει να είναι ελεύθερος, δηλαδή να έχει τις ίδιες υποχρεώσεις με τους συμπολίτες του.
Ο φασισμός και ο ναζισμός δεν κατατροπώνονται στις δικαστικές αίθουσες. Και όταν ένα δικαστήριο εκδίδει μια ορθή απόφαση, η δημοκρατία δεν νικά· απλώς επικυρώνεται. Οι τύραννοι πάντα βασίζονται στις γρήγορες λύσεις: ο Χίτλερ όρμησε στο πολιτικό προσκήνιο ως επίδοξος πραξικοπηματίας και η ναζιστική Γερμανία έγινε διάσημη για τους «κεραυνοβόλους πολέμους» της. Αντίθετα, ο αγώνας για την δημοκρατία δεν είναι αγώνας ταχύτητας, αλλά αγώνας αντοχής, απαιτητικός και πολυεπίπεδος.
Είναι ο αγώνας που κόβει σε κάθε εποχή τα καινούργια κεφάλια της λερναίας ύδρας του δεσποτισμού, κάθε φορά που οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες ευνοούν τον σχηματισμό τους.
Είναι ο αγώνας που συντρίβει τις αντιδημοκρατικές ιδέες στην συνείδηση των συμπολιτών μας, που βασίζεται στην λογική και την πραγματικότητα, που στηρίζει τους θεσμούς, που πείθει τους άλλους ότι δεν υπάρχουν αδιέξοδα στη δημοκρατία, που συνδέει την μόρφωση με την κριτική σκέψη, γεννώντας την αυθεντική παιδεία, που δείχνει ότι η βία είναι πάντα η χειρότερη λύση.
Είναι ο αγώνας στις συζητήσεις μας και στο λόγο που εκφέρουμε καθημερινά όπου κι αν βρισκόμαστε: στις γειτονιές, στις πλατείες, στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια.
Είναι ο αγώνας εκείνων που σκέφτονται, εκείνων που δεν εφησυχάζουν ποτέ, εκείνων που διαρκώς αμφισβητούν και βελτιώνουν τα πιστεύω τους, εκείνων που παλεύουν συνεχώς με τον ίδιο τους τον εαυτό.
Είναι ο αγώνας εκείνων που ξέρουν ότι δεν υπάρχουν οριστικές νίκες και οριστικές ήττες παρά μόνο μάχες και ανακωχές σε μια διαρκή πάλη.
Είναι ο αγώνας εκείνων που είναι έτοιμοι να αντισταθούν.
Μια μέρα σαν και σήμερα, στις 8 Νοεμβρίου 1940, οι Έλληνες στρατιώτες ολοκλήρωσαν την πρώτη μεγάλη νίκη εναντίον της φασιστικής εισβολής στο μέτωπο της Πίνδου.